“आउनुस्, हामी मिलेर समृद्ध नेपालको सपना बुनाैं!”
यो आह्वान केवल नारा होइन, यो नेपालको भविष्य निर्माणको लागि युवाहरूलाई एकजुट हुने, नवप्रवर्तन गर्ने र नेतृत्व लिने अवसरको बिगुल हो। बहुआयामिक कृषि केन्द्र (Bahuaayamik Krishi Kendra) ले ऊर्जावान, सृजनशील र दूरदर्शी युवाहरूलाई कृषिलाई परम्परागत पेसाबाट व्यावसायिक अवसर, दिगो जीवनशैली र राष्ट्रिय गौरवको आधार बनाउन प्रेरित गर्छ। चाहे तपाईं नेपालमै हुनुहोस् वा विदेशमा, यो मञ्च तपाईंको सीप, लगानी र जोशलाई स्वागत गर्न तयार छ। गाउँ फर्कनुस्, जमिनसँग जोडिनुस्, आत्मनिर्भर बन्नुस् र रोजगारी सिर्जना गर्ने नेतृत्वकर्ता बन्नुस्। नेपालको समृद्धिको यात्रा तपाईंको एक कदमबाट सुरु हुन्छ।
यो आह्वान केवल नारा होइन, यो नेपालको भविष्य निर्माणको लागि युवाहरूलाई एकजुट हुने, नवप्रवर्तन गर्ने र नेतृत्व लिने अवसरको बिगुल हो। बहुआयामिक कृषि केन्द्र (Bahuaayamik Krishi Kendra) ले ऊर्जावान, सृजनशील र दूरदर्शी युवाहरूलाई कृषिलाई परम्परागत पेसाबाट व्यावसायिक अवसर, दिगो जीवनशैली र राष्ट्रिय गौरवको आधार बनाउन प्रेरित गर्छ। चाहे तपाईं नेपालमै हुनुहोस् वा विदेशमा, यो मञ्च तपाईंको सीप, लगानी र जोशलाई स्वागत गर्न तयार छ। गाउँ फर्कनुस्, जमिनसँग जोडिनुस्, आत्मनिर्भर बन्नुस् र रोजगारी सिर्जना गर्ने नेतृत्वकर्ता बन्नुस्। नेपालको समृद्धिको यात्रा तपाईंको एक कदमबाट सुरु हुन्छ।
कृषि: नेपालको आर्थिक मेरुदण्ड
नेपालको कुल गार्हस्थ उत्पादन (GDP) मा कृषिको योगदान करिब २५% छ, र ६५% भन्दा बढी जनसंख्या प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रूपमा यसमा निर्भर छ। ग्रामीण अर्थतन्त्रको आधारस्तम्भ भए पनि, यो क्षेत्र परम्परागत प्रणाली, सीमित प्रविधि र घट्दो युवा सहभागिताका कारण अपेक्षित गतिमा अघि बढ्न सकेको छैन। विश्व बैंकको तथ्यांकअनुसार, नेपालमा प्रति हेक्टर कृषि उत्पादकत्व दक्षिण एसियाली औसतभन्दा कम छ, जुन प्राविधिक अभाव, खण्डीकृत जमिन र सिँचाइको सीमितताले गर्दा हो। यद्यपि, नेपालको जैविक विविधता, भौगोलिक बहुरूपता र बजार सम्भावनाले कृषिलाई आर्थिक समृद्धिको प्रमुख इन्जिन बनाउने अवसर प्रदान गर्छ।
नेपालको कृषि प्रणालीमा निम्न विशेषताहरू छन्:
-
पारिवारिक श्रममा आधारित: अधिकांश खेती परिवारको श्रममा निर्भर छ।
-
खण्डीकृत जमिन: औसत जोत ०.७ हेक्टर मात्र छ, जसले व्यावसायिक खेतीलाई चुनौतीपूर्ण बनाउँछ।
-
वर्षा-निर्भरता: ६०% भन्दा बढी कृषियोग्य भूमि सिँचाइविहीन छ।
-
प्रविधिको न्यूनता: यान्त्रीकरण र उन्नत बीउको प्रयोग सीमित छ।
-
आत्मनिर्भर खेती: बजारमुखी उत्पादनको तुलनामा आत्मनिर्भर खेती प्रबल छ।
यद्यपि, सरकारको सिँचाइ विस्तार, जैविक खेती प्रवर्द्धन, र निजी क्षेत्रको सहकार्यले आधुनिकीकरणको आधार तयार पारेको छ।
सात प्रदेशमा कृषिको सम्भावना
नेपालको भौगोलिक र सांस्कृतिक विविधताले प्रत्येक प्रदेशमा अद्वितीय कृषि सम्भावना सिर्जना गरेको छ:
-
कोशी प्रदेश: चिया, अलैँची, अदुवा र स्याउमा अन्तर्राष्ट्रिय बजारको सम्भावना। इलामको जैविक चिया निर्यातमा ठूलो योगदान।
-
मधेश प्रदेश: तराईको उर्वर भूमिमा धान, गहुँ, उखु र तरकारी खेतीले खाद्य सुरक्षामा योगदान।
-
बागमती प्रदेश: काठमाडौँ उपत्यकाको शहरी बजार र काभ्रेको सुन्तला उत्पादनले नगदे बालीको सम्भावना देखाउँछ।
-
गण्डकी प्रदेश: स्याउ, माछापालन र तरकारी खेतीमा प्रगति; पोखराको पर्यटनसँग जोडिएको कृषि-पर्यटन सम्भावना।
-
लुम्बिनी प्रदेश: धान, गहुँ र कफी उत्पादनमा बलियो उपस्थिति।
-
कर्णाली प्रदेश: स्याउ, जडीबुटी र जैविक उत्पादनमा उच्च सम्भावना, विशेषगरी निर्यात बजारका लागि।
-
सुदूरपश्चिम प्रदेश: मिश्रित खेती र पशुपालनमा आधारित अर्थतन्त्र; स्याउ र तरकारीमा वृद्धिको अवसर।
कृषिका चुनौतीहरू:
नेपालको कृषि क्षेत्रले सामना गरिरहेका चुनौतीहरू जटिल छन्, जसलाई नीतिगत, प्राविधिक र सामाजिक दृष्टिकोणबाट सम्बोधन गर्नुपर्छ:
-
प्राविधिक पिछडापन: यान्त्रीकरण र डिजिटल कृषि प्रविधिको अभावले उत्पादकत्व सीमित छ। उदाहरणका लागि, भारत र बंगलादेशमा ड्रोन र स्मार्ट सिँचाइ प्रणालीको प्रयोग बढ्दो छ, तर नेपालमा यस्ता प्रविधि न्यून छन्।
-
जमिनको खण्डीकरण: साना जोतले स्केलको अर्थतन्त्र (economies of scale) प्राप्त गर्न कठिन बनाउँछ।
-
युवा पलायन: राष्ट्रिय योजना आयोगको तथ्यांकअनुसार, वार्षिक ४ लाखभन्दा बढी युवा वैदेशिक रोजगारीमा जान्छन्, जसले कृषिमा श्रम र नवप्रवर्तनको अभाव निम्त्याउँछ।
-
जलवायु जोखिम: जलवायु परिवर्तनले वर्षा र तापक्रमको अनिश्चितता बढाएको छ, जसले १०% भन्दा बढी बाली उत्पादनमा ह्रास ल्याएको छ।
-
बजार पहुँच: कमजोर आपूर्ति शृंखला र मध्यस्थकर्ताको बाहुल्यले किसानले उचित मूल्य पाउँदैनन्।
समाधानका रणनीतिहरू
नेपालको कृषिलाई समृद्धिको आधार बनाउन नीतिगत सुधार, प्राविधिक नवप्रवर्तन र सामुदायिक सहभागिता आवश्यक छ। यहाँ केही रणनीतिहरू प्रस्तुत छन्:
-
डिजिटल र स्मार्ट कृषि: ड्रोन, सेन्सर र मोबाइल एप्समार्फत सटीक खेती (precision farming) लाई प्रवर्द्धन गर्ने। उदाहरणका लागि, कृषि मन्त्रालयले डिजिटल माटो परीक्षण र मौसम पूर्वानुमान प्रणाली लागू गर्न सक्छ।
-
सहकारी र सामूहिक खेती: जमिन एकीकरण र सहकारी मोडलमार्फत व्यावसायिक खेतीलाई प्रोत्साहन गर्ने। बंगलादेशको सहकारी खेतीबाट प्रेरणा लिन सकिन्छ।
-
युवा उद्यमशीलता: स्टार्टअप र अग्री-टेक कम्पनीहरूलाई अनुदान, सस्तो ऋण र तालिम प्रदान गर्ने। बहुआयामिक कृषि केन्द्रलाई नवप्रवर्तनको हब बनाउन सकिन्छ।
-
जलवायु-अनुकूल खेती: खडेरी-प्रतिरोधी बाली, ड्रिप सिँचाइ र जैविक मलको प्रयोगलाई प्राथमिकता दिने।
-
बजार र निर्यात: क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय बजार (जस्तै, भारत र युरोप) मा जैविक र विशिष्ट उत्पादन (चिया, अलैँची, जडीबुटी) को निर्यात प्रवर्द्धन गर्ने।
-
नीतिगत सुधार: कृषि बीमा, न्यूनतम समर्थन मूल्य र सिँचाइ पूर्वाधारमा लगानी बढाउने।
युवाहरूको नेतृत्व: समृद्धिको आधार
नेपालको जनसांख्यिक लाभ (demographic dividend) लाई सदुपयोग गर्न युवाहरूलाई कृषिमा आकर्षित गर्नुपर्छ। विश्व आर्थिक मञ्च (World Economic Forum) को एक प्रतिवेदनअनुसार, अग्री-टेक र स्टार्टअपले सन् २०३० सम्ममा ३०% भन्दा बढी रोजगारी सिर्जना गर्न सक्छ। बहुआयामिक कृषि केन्द्रले यस्ता अवसरहरू प्रदान गर्न सक्छ, जहाँ युवाहरूले:
-
नवप्रवर्तन ल्याउन सक्छन्: डिजिटल प्लेटफर्म र जैविक उत्पादनमा आधारित स्टार्टअप।
-
नेतृत्व गर्न सक्छन्: सहकारी र सामुदायिक खेतीको नेतृत्व।
-
वैश्विक बजारमा पहुँच बनाउन सक्छन्: ई-कमर्स र निर्यातमार्फत।
निष्कर्ष: युवा, कृषि र समृद्ध नेपाल
नेपालको कृषि क्षेत्र केवल खाद्य उत्पादनको माध्यम होइन, यो आर्थिक समृद्धि, सामाजिक एकता र पर्यावरणीय दिगोपनको आधार हो। युवाहरूको जोश, प्रविधिको शक्ति र नीतिगत समर्थनले यो क्षेत्रलाई २१औँ शताब्दीको आर्थिक इन्जिन बनाउन सक्छ। बहुआयामिक कृषि केन्द्र तपाईंको सपनालाई वास्तविकतामा बदल्ने मञ्च हो।
प्रिय युवाहरू, अब पर्खने समय छैन। आफ्नो सीप, जोश र सपना लिएर गाउँ फर्कनुस्। जमिनसँग जोडिनुस्, समुदायलाई बलियो बनाउनुस् र समृद्ध नेपालको नेतृत्व गर्नुस्। तपाईंको एक कदमले राष्ट्रको भविष्य उज्यालो बन्नेछ।
“नेपालको समृद्धि तपाईंको हातमा छ। आजै सुरु गरौं!”
